logo vector website

Gefermenteerde Voeding

De Hartige Verdediging tegen Welvaartziektes

Gefermenteerde Voeding: De Hartige Verdediging tegen Welvaartziektes

Tegen welke veelvoorkomende ziektes bieden gefermenteerde voeding en probiotica mogelijk bescherming? Zijn er specifieke groepen mensen die gefermenteerde voeding moeten vermijden, of kan iedereen ervan profiteren? Wat zijn mogelijke bijwerkingen die men kan ervaren? Dit artikel zal deze onderwerpen en meer uitgebreid bespreken

Gefermenteerde Voeding: De Hartige Verdediging tegen Welvaartziektes

eieren gekweekt op industriële schaal kwaliteitscontrole

Inleiding

In onze westerse samenleving zijn veel oude tradities verloren gegaan als gevolg van de opkomst van de industriële sector.

Vooral omdat de industriële sector de taak van voedselvoorziening op zich heeft genomen.
Dit was eerder al besproken, in een ‘vorig artikel‘.

Dit heeft ervoor gezorgd dat veel oude voedselbereidingstechnieken vandaag de dag niet meer in gebruik zijn, omdat de winstmarges niet hoog genoeg liggen voor de grote voedselverwerkingsbedrijven. 

Inleiding

In onze westerse samenleving zijn veel oude tradities verloren gegaan als gevolg van de opkomst van de industriële sector.

Vooral omdat de industriële sector de taak van voedselvoorziening op zich heeft genomen.
Dit was eerder al besproken, in een ‘vorig artikel‘.

Dit heeft ervoor gezorgd dat veel oude voedselbereidingstechnieken vandaag de dag niet meer in gebruik zijn, omdat de winstmarges niet hoog genoeg liggen voor de grote voedselverwerkingsbedrijven. 

eieren gekweekt op industriële schaal kwaliteitscontrole

De evolutie van technologie heeft ervoor gezorgd dat de voedingsindustrie voortdurend nieuwe technieken ontwikkelde om voedsel sneller te verwerken.

Dit omvat niet alleen het bewerkingsproces van voeding sneller en efficiënter maken, maar ook de houdbaarheid van bewerkte voeding verbeteren.

Als gevolg gaan we steeds verder weg van de echte voeding waarmee ons DNA is geëvolueerd over miljoenen jaren heen.

Dit zou wel eens een van de belangrijkste oorzaken kunnen zijn van de voortdurende achteruitgang van de algemene volksgezondheid.

fabriek waar frisdrank wordt gemaakt

De evolutie van technologie heeft ervoor gezorgd dat de voedingsindustrie voortdurend nieuwe technieken ontwikkelde om voedsel sneller te verwerken.

Dit omvat niet alleen het bewerkingsproces van voeding sneller en efficiënter maken, maar ook de houdbaarheid van bewerkte voeding verbeteren.

Als gevolg gaan we steeds verder weg van de echte voeding waarmee ons DNA is geëvolueerd over miljoenen jaren heen.

Dit zou wel eens een van de belangrijkste oorzaken kunnen zijn van de voortdurende achteruitgang van de algemene volksgezondheid.

fabriek waar frisdrank wordt gemaakt

Chronische ziektes in welvarende landen: de invloed van industrialisatie

In westerse landen verwijzen we naar welvaartsziekten als onder meer diabetes, obesitas, kanker en hart- en vaatziekten. Deze ziekten komen aanzienlijk vaker voor in welvarende landen met een hoog niveau van industrialisatie (bron).

Er zijn verschillende theorieën die proberen te verklaren waarom dit het geval is, en het is aannemelijk dat meerdere factoren hierop van invloed zijn.

Het type voeding die we dagelijks consumeren heeft waarschijnlijk ook een grote impact op onze gezondheid. Hetzelfde geldt voor wat we dagelijks op onze huid aanbrengen, zoals cosmetica en zonnebrandcrème.

dokters bespreken het dossier van de patiënt

Chronische ziektes in welvarende landen: de invloed van industrialisatie

In westerse landen verwijzen we naar welvaartsziekten als onder meer diabetes, obesitas, kanker en hart- en vaatziekten. 

Deze ziekten komen aanzienlijk vaker voor in welvarende landen met een hoog niveau van industrialisatie (bron).

Er zijn verschillende theorieën die proberen te verklaren waarom dit het geval is, en het is aannemelijk dat meerdere factoren hierop van invloed zijn.

dokters bespreken het dossier van de patiënt

Het type voeding die we dagelijks consumeren heeft waarschijnlijk ook een grote impact op onze gezondheid. Hetzelfde geldt voor wat we dagelijks op onze huid aanbrengen, zoals cosmetica en zonnebrandcrème.

röntgenfoto van een gebit

Inheemse culturen die nog niet zijn blootgesteld aan de westerse samenleving blijven doorgaans gespaard van welvaartsziekten die kenmerkend zijn voor het Westen, zoals vastgesteld door Weston A. Price

Zijn bevindingen tonen aan dat deze culturen vaak beschikten over uitstekende gebitstoestanden, met weinig tot geen tandbederf of scheefstaande tanden als gevolg van brede en volledig ontwikkelde kaken.

Price ontdekte dat de meest gezonde inheemse bevolkingsgroepen, verspreid over verschillende continenten, enkele opmerkelijke voedingsgewoonten deelden. 

Inheemse culturen die nog niet zijn blootgesteld aan de westerse samenleving blijven doorgaans gespaard van welvaartsziekten die kenmerkend zijn voor het Westen, zoals vastgesteld door Weston A. Price

Zijn bevindingen tonen aan dat deze culturen vaak beschikten over uitstekende gebitstoestanden, met weinig tot geen tandbederf of scheefstaande tanden als gevolg van brede en volledig ontwikkelde kaken.

röntgenfoto van een gebit

Price ontdekte dat de meest gezonde inheemse bevolkingsgroepen, verspreid over verschillende continenten, enkele opmerkelijke voedingsgewoonten deelden. 

Onder deze gewoonten waren het dagelijks consumeren van gefermenteerde voeding, verzadigde vetten, en orgaanvlees dat rijk is aan vitamines A, D en K2.

Voor het doel van dit artikel zullen we ons richten op gefermenteerde voeding.

Onder deze gewoonten waren het dagelijks consumeren van gefermenteerde voeding, verzadigde vetten, en orgaanvlees dat rijk is aan vitamines A, D en K2.

Voor het doel van dit artikel zullen we ons richten op gefermenteerde voeding.

Wat is gefermenteerde voeding?

verschillende soorten gefermenteerde groentjes

Gefermenteerde voeding omvat voedsel en dranken die zijn onderworpen aan gecontroleerde groei van micro-organismen, zoals goedaardige schimmels en bacteriën. Deze micro-organismen transformeren de samenstelling van het voedsel door bepaalde voedingsstoffen om te zetten in andere gunstige stoffen.

Deze gunstige microben breken de voedingsstoffen af, waaronder eiwitten, koolhydraten, vetten en vezels, en zetten ze vervolgens om in andere nuttige stoffen, zoals organische zuren en gassen. Voorbeelden hiervan zijn melkzuur, azijnzuur, boterzuur en koolzuurgas.

Daarnaast kunnen ze toxines afbreken en andere schadelijke stoffen in voedsel neutraliseren, denk aan anti-voedingsstoffen zoals fytinezuur en lectines, evenals FODMAP’s, de fermenteerbare koolhydraten die bij sommige mensen verteringsproblemen veroorzaken (oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides en polyols).

Dit draagt bij aan de voedzaamheid van het product. Fermentatie is namelijk een eeuwenoude techniek die niet alleen wordt gebruikt om voedsel langer te bewaren, maar ook om de smaak en textuur te verbeteren.

Wat is gefermenteerde voeding?

Gefermenteerde voeding omvat voedsel en dranken die zijn onderworpen aan gecontroleerde groei van micro-organismen, zoals goedaardige schimmels en bacteriën. 

Deze micro-organismen transformeren de samenstelling van het voedsel door bepaalde voedingsstoffen om te zetten in andere gunstige stoffen.

verschillende soorten gefermenteerde groentjes

Deze gunstige microben breken de voedingsstoffen af, waaronder eiwitten, koolhydraten, vetten en vezels, en zetten ze vervolgens om in andere nuttige stoffen, zoals organische zuren en gassen. 

Voorbeelden hiervan zijn melkzuur, azijnzuur, boterzuur en koolzuurgas. Daarnaast kunnen ze toxines afbreken en andere schadelijke stoffen in voedsel neutraliseren. 

verschillende soorten gefermenteerde groenten

Denk aan anti-voedingsstoffen zoals fytinezuur en lectines, evenals FODMAP’s, de fermenteerbare koolhydraten die bij sommige mensen verteringsproblemen veroorzaken (oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides en polyols).

Dit draagt bij aan de voedzaamheid van het product. 

Fermentatie is namelijk een eeuwenoude techniek die niet alleen wordt gebruikt om voedsel langer te bewaren, maar ook om de smaak en textuur te verbeteren.

Wat zijn de potentiële voordelen van gefermenteerde voeding?

Naast de al genoemde voordelen heeft gefermenteerde voeding nog een ander potentieel voordeel: de probiotica zelf, ook wel bekend als levende micro-organismen.

Velen van ons zijn waarschijnlijk al bekend met de voordelen van deze nuttige beestjes, omdat ze onze darmflora kunnen ondersteunen. 

Zoals eerder besproken in het artikel ‘Wat is ongezonde voeding nu precies?’, is deze ondersteuning in de moderne tijd meer dan welkom vanwege de vele schadelijke stoffen in onze omgeving die onze darmflora verstoren.

Hoewel de meeste probiotica die we via voeding innemen niet permanent in onze darmen kunnen verblijven, kunnen ze wel onze eigen flora ondersteunen om een betere balans te herstellen (bron).

Laten we nu eens kijken of er wetenschappelijke onderzoeken zijn die aanwijzingen geven over de mogelijke gezondheidsvoordelen van gefermenteerde voeding.

bokaal met gefermenteerde augurken

Wat zijn de potentiële voordelen van gefermenteerde voeding?

Naast de al genoemde voordelen heeft gefermenteerde voeding nog een ander potentieel voordeel: de probiotica zelf, ook wel bekend als levende micro-organismen.

Velen van ons zijn waarschijnlijk al bekend met de voordelen van deze nuttige beestjes, omdat ze onze darmflora kunnen ondersteunen. 

tekening van een darmonderzoek

Zoals eerder besproken in een vorig artikel is deze ondersteuning in de moderne tijd meer dan welkom vanwege de vele schadelijke stoffen in onze omgeving die onze darmflora verstoren.

Hoewel de meeste probiotica die we via voeding innemen niet permanent in onze darmen kunnen verblijven, kunnen ze wel onze eigen flora ondersteunen om een betere balans te herstellen (bron).

Laten we nu eens kijken of er wetenschappelijke onderzoeken zijn die aanwijzingen geven over de mogelijke gezondheidsvoordelen van gefermenteerde voeding.

bokaal met gefermenteerde augurken

Appelciderazijn, een oud volksmedicijn

Appelciderazijn is een smakelijke azijnsoort die vroeger ook vaak werd gebruikt als veelzijdig volksmedicijn. Deze azijn wordt gemaakt door de pulp van appels te fermenteren met gist en suiker (of honing).

Het kan worden gebruikt in saladedressings, marinades, chutneys of zelfgemaakte limonade.

Hoewel er tot op heden nog niet voldoende wetenschappelijk bewijs is om de medicinale werking volledig te bevestigen, zijn er wel enkele interessante studies, vooral bij dieren.

Volgens een van deze studies zou appelazijn mogelijk een beschermend effect kunnen hebben tegen schade veroorzaakt door een westers dieet (bron). Omdat het echter een studie met ratten betreft, blijft het nog steeds speculatie. De kans bestaat echter dat het een vergelijkbaar effect zal hebben bij mensen.

Op basis van deze studie blijkt dat het dagelijks gebruik van appelazijn positieve effecten kan hebben op:
  • Een gezonder lichaamsgewicht.
  • Een verbeterde bloedglucosespiegel.
  • Een betere balans in de cholesterolwaarden.
  • Gezonde triglyceridenwaarden.

Vanwege deze voordelen kan appelazijn mogelijk bescherming bieden tegen hart- en vaatziekten, diabetes, obesitas en het metabool syndroom.

Appelciderazijn, een oud volksmedicijn

Appelciderazijn is een smakelijke azijnsoort die vroeger ook vaak werd gebruikt als veelzijdig volksmedicijn. Deze azijn wordt gemaakt door de pulp van appels te fermenteren met gist en suiker (of honing).

Het kan worden gebruikt in saladedressings, marinades, chutneys of zelfgemaakte limonade.

Hoewel er tot op heden nog niet voldoende wetenschappelijk bewijs is om de medicinale werking volledig te bevestigen, zijn er wel enkele interessante studies, vooral bij dieren.

Appelciderazijn in glazen flessen

Volgens een van deze studies zou appelazijn mogelijk een beschermend effect kunnen hebben tegen schade veroorzaakt door een westers dieet (bron). 

Omdat het echter een studie met ratten betreft, blijft het nog steeds speculatie. De kans bestaat echter dat het een vergelijkbaar effect zal hebben bij mensen.

Op basis van deze studie blijkt dat het dagelijks gebruik van appelazijn positieve effecten kan hebben op:

  • Een gezonder lichaamsgewicht.
  • Een verbeterde bloedglucosespiegel.
  • Een betere balans in de cholesterolwaarden.
  • Gezonde triglyceridenwaarden.

Vanwege deze voordelen kan appelazijn mogelijk bescherming bieden tegen hart- en vaatziekten, diabetes, obesitas en het metabool syndroom.

hart met stethoscoop
bio appelciderazijn met een maatlepel

Het blijft vooralsnog een veronderstelling dat appelazijn bescherming kan bieden tegen welvaartsziektes. 

Dit komt voornamelijk doordat er nog geen gerandomiseerde onderzoeken met controlegroep zijn uitgevoerd om deze hypothese te bevestigen. Desondanks lijkt het potentieel hiervoor wel degelijk aanwezig te zijn.

Als je appelazijn wilt gebruiken, geef dan de voorkeur aan een niet-gepasteuriseerde vorm, omdat deze nog alle gunstige enzymen, gisten en bacteriën bevat. 

Kies ook altijd voor biologische kwaliteit om restanten van pesticiden zoveel mogelijk te vermijden. Let wel op, voeding met medicinale werking kan ook overdreven worden.

Daarom is het raadzaam om niet te overdrijven en het gebruik te beperken tot maximaal 2 à 3 eetlepels per dag.

Het blijft vooralsnog een veronderstelling dat appelazijn bescherming kan bieden tegen welvaartsziektes. 

Dit komt voornamelijk doordat er nog geen gerandomiseerde onderzoeken met controlegroep zijn uitgevoerd om deze hypothese te bevestigen. Desondanks lijkt het potentieel hiervoor wel degelijk aanwezig te zijn.

Als je appelazijn wilt gebruiken, geef dan de voorkeur aan een niet-gepasteuriseerde vorm, omdat deze nog alle gunstige enzymen, gisten en bacteriën bevat. 

bio appelciderazijn met een maatlepel

Kies ook altijd voor biologische kwaliteit om restanten van pesticiden zoveel mogelijk te vermijden. Let wel op, te veel zure voeding kan het tandglazuur aantasten.

Daarom is het raadzaam om niet te overdrijven en het gebruik te beperken tot maximaal 2 à 3 eetlepels per dag.

Kefir, het superprobiotisch melk drankje

Kefir is een yoghurtachtige drank die wordt gemaakt door kefirkorrels of -poeders toe te voegen aan verse melk, zoals koemelk, geitenmelk, schapenmelk, kokosmelk of sojamelk.

Deze korrels of poeders bevatten melkzuurbacteriën en gisten. Kefir heeft een hogere concentratie probiotica dan gewone yoghurt, met mogelijk wel tot 61 verschillende micro-organismen. 

Ter vergelijking: gewone yoghurt bevat ongeveer 10 keer zo weinig levende micro-organismen dan kefir.

Voor mensen die geen melk consumeren, zijn er ook waterkefirkorrels beschikbaar. 

Deze korrels worden in water met suiker geplaatst om een bruisende probiotische drank te maken.

Hoewel er nog geen gerandomiseerde studies met controlegroepen zijn uitgevoerd, zijn er veel wetenschappelijke onderzoeken met muizen en in-vitro-studies die veel positieve effecten van kefir aantonen.

verse melk en kefir

Kefir, het superprobiotisch melk drankje

Kefir is een yoghurtachtige drank die wordt gemaakt door kefirkorrels of -poeders toe te voegen aan verse melk, zoals koemelk, geitenmelk, schapenmelk, kokosmelk of sojamelk.

Deze korrels of poeders bevatten melkzuurbacteriën en gisten. Kefir heeft een hogere concentratie probiotica dan gewone yoghurt, met mogelijk wel tot 61 verschillende micro-organismen. 

Ter vergelijking: gewone yoghurt bevat ongeveer 10 keer zo weinig levende micro-organismen dan kefir.

verse melk en kefir

Voor mensen die geen melk consumeren, zijn er ook waterkefirkorrels beschikbaar. 

Deze korrels worden in water met suiker geplaatst om een bruisende probiotische drank te maken.

Hoewel er nog geen gerandomiseerde studies met controlegroepen zijn uitgevoerd, zijn er veel wetenschappelijke onderzoeken met muizen en in-vitro-studies die veel positieve effecten van kefir aantonen.

Hoewel dit nog geen definitief bewijs is, bieden deze onderzoeken wel een sterke aanwijzing dat kefir zeer waardevol kan zijn. 

kaas, yoghurt en melk op een tafel

In deze review wordt een overzicht gepresenteerd van alle bevindingen uit verschillende onderzoeken naar kefir.

Hoewel dit nog geen definitief bewijs is, bieden deze onderzoeken wel een sterke aanwijzing dat kefir zeer waardevol kan zijn. In deze review wordt een overzicht gepresenteerd van alle bevindingen uit verschillende onderzoeken naar kefir.

kaas, yoghurt en melk op een tafel
Kefir kan mogelijk bescherming bieden door:
  • Het vertoont een anti-kanker effect.
  • Het lijkt de cholesterolwaarden te balanceren.
  • Het heeft een sterke antibacteriële en schimmelwerende werking.
  • Kefir heeft ook een antioxidatieve en ontstekingsremmende werking.
  • Het kan mogelijk een anti-diabetisch effect hebben.
  • Tot slot biedt het een goede ondersteuning aan onze darmflora en het verteringsstelsel.

Kefir kan mogelijk bescherming bieden door:

  • Het vertoont een anti-kanker effect.
  • Het lijkt de cholesterolwaarden te balanceren.
  • Het heeft een sterke antibacteriële en schimmelwerende werking.
  • Kefir heeft ook een antioxidatieve en ontstekingsremmende werking.
  • Het kan mogelijk een anti-diabetisch effect hebben.
  • Tot slot biedt het een goede ondersteuning aan onze darmflora en het verteringsstelsel.

Hoewel deze nog steeds als veronderstellingen gelden, zijn er talloze persoonlijke getuigenissen van mensen die aangeven baat te hebben bij het gebruik van kefir. Als je overweegt om zelf kefir te maken, geef dan altijd de voorkeur aan rauwe melk van lokale boeren.

Rauwe melk bevat alle levende enzymen en organismen die essentieel zijn voor een optimale vertering. Schapenmelk wordt beschouwd als de meest voedzame optie, waarbij de eiwitten vaak beter verteerbaar zijn dan die in koemelk (bron).

Wanneer mogelijk, kies dan voor verse rauwe schapenmelk. Geitenmelk is eveneens een goed verteerbaar alternatief voor koemelk.

Hoewel deze nog steeds als veronderstellingen gelden, zijn er talloze persoonlijke getuigenissen van mensen die aangeven baat te hebben bij het gebruik van kefir. Als je overweegt om zelf kefir te maken, geef dan altijd de voorkeur aan rauwe melk van lokale boeren.

Rauwe melk bevat alle levende enzymen en organismen die essentieel zijn voor een optimale vertering. Schapenmelk wordt beschouwd als de voedzaamste optie, waarbij de eiwitten vaak beter verteerbaar zijn dan die in koemelk (bron).

schapen staan voor een schuur

Wanneer mogelijk, kies dan voor verse rauwe schapenmelk. Geitenmelk is eveneens een goed verteerbaar alternatief voor koemelk.

Miso, de Japanse smaakmaker

Miso is een traditionele smaakmaker uit Japan, gemaakt door sojabonen, gerst (of rijst) en zout te fermenteren met Koji, een soort schimmel. Het staat bekend als een gezond condiment.

Het wordt onder andere gebruikt in misosoep, dressings, sauzen, marinades en meer. Miso heeft een sterke umamismaak, waardoor het een uitstekende toevoeging is aan veganistische recepten.

De zoute umamismaak helpt de smaak van andere ingrediënten te versterken. Er zijn echter veel variaties van miso op de markt, elk met verschillende ingrediënten.

Miso, de Japanse smaakmaker

Miso is een traditionele smaakmaker uit Japan, gemaakt door sojabonen, gerst (of rijst) en zout te fermenteren met Koji, een soort schimmel. Het staat bekend als een gezond condiment.

Het wordt onder andere gebruikt in misosoep, dressings, sauzen, marinades en meer. Miso heeft een sterke umamismaak, waardoor het een uitstekende toevoeging is aan veganistische recepten.

De zoute umamismaak helpt de smaak van andere ingrediënten te versterken. Er zijn echter veel variaties van miso op de markt, elk met verschillende ingrediënten.

een potje rode miso
een potje rode miso

Onder andere zijn er de volgende varianten:

  • Mugi, gemaakt met gerst.
  • Tsubu, gemaakt met volkoren gerst.
  • Genmai, gemaakt met bruine rijst.
  • Moromi, eigenlijk sojasaus voordat het wordt gefilterd.
  • Nanban, gemengd met hete chilipeper voor dipsaus.
  • Taima, gemaakt met hennepzaad.
  • Sobamugi, gemaakt met boekweit.
  • Hadakamugi, gemaakt met Tibetaanse gerst.
  • Nari, gemaakt van palmvarens.
  • Gokoku, gemaakt met 5 granen: soja, tarwe, gerst, pluimgierst en trosgierst.

Onder andere zijn er de volgende varianten:

  • Mugi, gemaakt met gerst.
  • Tsubu, gemaakt met volkoren gerst.
  • Genmai, gemaakt met bruine rijst.
  • Moromi, eigenlijk sojasaus voordat het wordt gefilterd.
  • Nanban, gemengd met hete chilipeper voor dipsaus.
  • Taima, gemaakt met hennepzaad.
  • Sobamugi, gemaakt met boekweit.
  • Hadakamugi, gemaakt met Tibetaanse gerst.
  • Nari, gemaakt van palmvarens.
  • Gokoku, gemaakt met 5 granen: soja, tarwe, gerst, pluimgierst en trosgierst.

Volgens een studie bij muizen heeft miso een anti-obesitas effect, wat zou kunnen betekenen dat het de groei van visceraal vet (buikvet) kan voorkomen, zoals aangetoond in dit experiment (bron). Andere onderzoeken bij ratten suggereren dat miso mogelijk effectief is in de preventie van kanker en hoge bloeddruk (bronnen: 1, 2 & 3).

Klinische onderzoeken bij mensen tonen ook aan dat, ondanks het hoge zoutgehalte, miso geen negatieve invloed lijkt te hebben bij mensen met een gevoeligheid voor hoge bloeddruk. Het kan zelfs de hartslag verlagen (bron).

Bovendien zou langdurige consumptie van miso een positief effect kunnen hebben op de bloeddruk (bron). Hoewel deze studies voornamelijk observationeel zijn of op dieren zijn uitgevoerd, is verder onderzoek nodig om deze effecten te bevestigen. Niettemin suggereren de beschikbare gegevens tot nu toe een positieve impact van miso.

Volgens een studie bij muizen heeft miso een anti-obesitas effect, wat zou kunnen betekenen dat het de groei van visceraal vet (buikvet) kan voorkomen, zoals aangetoond in dit experiment (bron). 

Andere onderzoeken bij ratten suggereren dat miso mogelijk effectief is in de preventie van kanker en hoge bloeddruk (bronnen: 1, 2 & 3).

dokter meet bloeddruk bij patiënt

Klinische onderzoeken bij mensen tonen ook aan dat, ondanks het hoge zoutgehalte, miso geen negatieve invloed lijkt te hebben bij mensen met een gevoeligheid voor hoge bloeddruk. 

Het kan zelfs de hartslag verlagen (bron).

Bovendien zou langdurige consumptie van miso een positief effect kunnen hebben op de bloeddruk (bron). 

Hoewel deze studies voornamelijk observationeel zijn of op dieren zijn uitgevoerd, is verder onderzoek nodig om deze effecten te bevestigen. 

Niettemin suggereren de beschikbare gegevens tot nu toe een positieve impact van miso.

Zuurkool en Kimchi

Zuurkool is het resultaat van de fermentatie van witte kool door melkzuurbacteriën, wat de houdbaarheid van witte kool aanzienlijk verlengt. Kimchi is eigenlijk de Aziatische variant van onze zuurkool.

Deze bewaartechniek werd vroeger veel gebruikt, onder andere om de overproductie van zomergroenten te conserveren voor de wintermaanden.

Veel mensen beweren er baat bij te hebben, omdat het de spijsvertering en de stoelgang lijkt te verbeteren. Dit is echter voornamelijk anekdotisch, en meer onderzoek is nodig om dit te bevestigen.

verschillende soorten zuurkool

Zuurkool en Kimchi

Zuurkool is het resultaat van de fermentatie van witte kool door melkzuurbacteriën, wat de houdbaarheid van witte kool aanzienlijk verlengt. 

Kimchi is eigenlijk de Aziatische variant van onze zuurkool.

Deze bewaartechniek werd vroeger veel gebruikt, onder andere om de overproductie van zomergroenten te conserveren voor de wintermaanden.

verschillende soorten zuurkool

Veel mensen beweren er baat bij te hebben, omdat het de spijsvertering en de stoelgang lijkt te verbeteren. Dit is echter voornamelijk anekdotisch, en meer onderzoek is nodig om dit te bevestigen.

Conclusie over gefermenteerde voeding

Als we deze bevindingen bekijken, lijkt het erop dat traditionele bereidingstechnieken, zoals fermentatie, mogelijk een positief effect hebben op de gezondheid van onaangetaste culturen.

Het lijkt er namelijk op dat deze technieken bescherming kunnen bieden tegen welvaartsziekten die kenmerkend zijn voor onze westerse samenleving.

Hoewel er volgens de standaard van wetenschappelijk onderzoek nog meer studies nodig zijn om deze positieve effecten te bevestigen, wijzen de huidige aanwijzingen wel in de goede richting.

Conclusie over gefermenteerde voeding

Als we deze bevindingen bekijken, lijkt het erop dat traditionele bereidingstechnieken, zoals fermentatie, mogelijk een positief effect hebben op de gezondheid van onaangetaste culturen.

Het lijkt er namelijk op dat deze technieken bescherming kunnen bieden tegen welvaartsziekten die kenmerkend zijn voor onze westerse samenleving.

Hoewel er volgens de standaard van wetenschappelijk onderzoek nog meer studies nodig zijn om deze positieve effecten te bevestigen, wijzen de huidige aanwijzingen wel in de goede richting.

Nadelen en voorzichtigheid bij het gebruik van gefermenteerde voeding

man met spijsverteringsproblemen

Een veelvoorkomende bijwerking van het consumeren van gefermenteerde voeding is aanvankelijk gasvorming en een opgeblazen gevoel. 

Gelukkig verdwijnen deze symptomen meestal snel zodra het spijsverteringsstelsel gewend raakt aan de probiotica in de voeding.

Er zijn echter bepaalde groepen mensen die gefermenteerde voeding moeten vermijden. 

Uit een overzichtsstudie is gebleken dat zuurkool soms hoge niveaus histamine en tyramine kan bevatten. Hoewel dit voor de meeste mensen geen probleem is, kunnen mensen met histamine-intolerantie allergische reacties ervaren omdat ze een tekort hebben aan het enzym diamine oxidase (DAO).

Nadelen en voorzichtigheid bij het gebruik van gefermenteerde voeding

Een veelvoorkomende bijwerking van het consumeren van gefermenteerde voeding is aanvankelijk gasvorming en een opgeblazen gevoel. 

man met spijsverteringsproblemen

Gelukkig verdwijnen deze symptomen meestal snel zodra het spijsverteringsstelsel gewend raakt aan de probiotica in de voeding.

Er zijn echter bepaalde groepen mensen die gefermenteerde voeding moeten vermijden. 

Uit een overzichtsstudie is gebleken dat zuurkool soms hoge niveaus histamine en tyramine kan bevatten. 

Hoewel dit voor de meeste mensen geen probleem is, kunnen mensen met histamine-intolerantie allergische reacties ervaren omdat ze een tekort hebben aan het enzym diamine oxidase (DAO).

tekening van enzymen en voedseldeeltjes

Dit enzym, dat van nature in onze darmen voorkomt, breekt histamine af en maakt het onschadelijk. Mensen met dit probleem kunnen meer informatie vinden over mogelijke oplossingen of verbeteringen via deze bron.

Een hoog gehalte aan tyramine kan ook gevaarlijk zijn voor mensen die medicijnen gebruiken die bekend staan als MAO-remmers. Monoamine-oxidase (MAO) is een groep lichaamseigen enzymen die onder andere tyramine afbreken en onschadelijk maken.

Als je medicatie gebruikt met MAO-remmers, is het dus gevaarlijk om voedingsmiddelen met een hoog tyraminegehalte te consumeren, zoals zuurkool, rode wijn, oude kazen en bier.

Als je twijfelt vanwege de medicatie die je gebruikt, raadpleeg dan je huisarts voor advies.

wijn en kaas hoog in histamine

Dit enzym, dat van nature in onze darmen voorkomt, breekt histamine af en maakt het onschadelijk. 

Mensen met dit probleem kunnen meer informatie vinden over mogelijke oplossingen of verbeteringen via deze bron.

Een hoog gehalte aan tyramine kan ook gevaarlijk zijn voor mensen die medicijnen gebruiken die bekend staan als MAO-remmers.

Monoamine-oxidase (MAO) is een groep lichaamseigen enzymen die onder andere tyramine afbreken en onschadelijk maken.

wijn en kaas hoog in histamine

Als je medicatie gebruikt met MAO-remmers, is het dus gevaarlijk om voedingsmiddelen met een hoog tyraminegehalte te consumeren, zoals zuurkool, rode wijn, oude kazen en bier.

Als je twijfelt vanwege de medicatie die je gebruikt, raadpleeg dan je huisarts voor advies.

natuurlijke supplementen afgebeeld met groene kruiden

Raadpleeg daarom je huisarts als je last hebt van histamine-intolerantie of medicijnen gebruikt.

Laten we nu eens kijken naar wat de wetenschap te zeggen heeft over probiotica zelf, oftewel de soorten die je in capsules of poeder koopt bij de apotheek of online.

Probiotica-capsules kunnen mogelijk een oplossing bieden, aangezien er varianten op de markt zijn met stammen die weinig histamine produceren (bron). 

Enkele van deze stammen zijn onder andere:

  • Lactobacillus Curvatus
  • Lactobacillus Gasseri
  • Lactobacillus Plantarum
  • Lactobacillus Rhamnosus (GG)
  • Lactobacillus Sakei
  • Lactobacillus Salivarius
  • Lactobacillus Sporogenes
  • Bifidobacterium (alle soorten, met name Bifidobacterium Longum, Bifidobacterium Lactis en Bifidobacterium Infantis)
  • Bacteriodes Fragilis
  • Bacteriodes Thetaiotaamicron
  • Leuconostoc Mesenteriodes
  • Propionibacterium Freudenreichii
  • Saccharomyces Boulardii

Probiotica-capsules kunnen mogelijk een oplossing bieden, aangezien er varianten op de markt zijn met stammen die weinig histamine produceren (bron). 

Enkele van deze stammen zijn onder andere:

  • Lactobacillus Curvatus
  • Lactobacillus Gasseri
  • Lactobacillus Plantarum
  • Lactobacillus Rhamnosus (GG)
  • Lactobacillus Sakei
  • Lactobacillus Salivarius
  • Lactobacillus Sporogenes
  • Bifidobacterium (alle soorten, met name Bifidobacterium Longum, Bifidobacterium Lactis en Bifidobacterium Infantis)
  • Bacteriodes Fragilis
  • Bacteriodes Thetaiotaamicron
  • Leuconostoc Mesenteriodes
  • Propionibacterium Freudenreichii
  • Saccharomyces Boulardii
natuurlijke supplementen afgebeeld met groene kruiden

Raadpleeg daarom je huisarts als je last hebt van histamine-intolerantie of medicijnen gebruikt.

Laten we nu eens kijken naar wat de wetenschap te zeggen heeft over probiotica zelf, oftewel de soorten die je in capsules of poeder koopt bij de apotheek of online.

Hoe presteren studies omtrent probiotica in poeders en capsules?

wetenschapper bestudeert iets onder microscoop

Ondanks dat het onderzoek naar gefermenteerde voeding nog relatief beperkt is, wordt er wel veel onderzoek gedaan naar verschillende stammen van probiotica.

Probiotica-stammen zijn verschillende soorten micro-organismen die voorkomen in het darmstelsel, voedsel of de bodem. Verschillende soorten kunnen mogelijk een gunstig effect hebben op onze gezondheid.

Het woord ‘probiotica’ is afgeleid van het Latijnse ‘pro’, wat ‘voor’ betekent, en ‘bios’, wat ‘leven’ betekent. Probiotica betekent dus ‘voor het leven’, terwijl antibiotica ‘tegen het leven’ zijn.

De vele onderzoeken die worden uitgevoerd met probiotica lijken steeds meer positieve resultaten op te leveren.

Hoe presteren studies omtrent probiotica in poeders en capsules?

Ondanks dat het onderzoek naar gefermenteerde voeding nog relatief beperkt is, wordt er wel veel onderzoek gedaan naar verschillende stammen van probiotica.

Probiotica-stammen zijn verschillende soorten micro-organismen die voorkomen in het darmstelsel, voedsel of de bodem. 

Verschillende soorten kunnen mogelijk een gunstig effect hebben op onze gezondheid.

wetenschapper bestudeert iets onder microscoop

Het woord ‘probiotica’ is afgeleid van het Latijnse ‘pro’, wat ‘voor’ betekent, en ‘bios’, wat ‘leven’ betekent. Probiotica betekent dus ‘voor het leven’, terwijl antibiotica ‘tegen het leven’ zijn.

De vele onderzoeken die worden uitgevoerd met probiotica lijken steeds meer positieve resultaten op te leveren.

Volgens verschillende onderzoeken lijken aandoeningen zoals het prikkelbare darm syndroom (PDS), stemmingswisselingen, chronische vermoeidheid, huidaandoeningen, enzovoort mogelijk voort te komen uit een verstoorde balans in de darmflora, ook wel dysbiose genoemd.

Veel van deze problemen kunnen mogelijk worden aangepakt door de balans weer te herstellen met behulp van probiotica en dieet (bron).

Een voorbeeld hiervan is te vinden in een systematische review en meta-analyse van Saccharomyces boulardii, waarbij alle gerandomiseerde klinische en preklinische studies tussen 1976 en 2009 zijn geanalyseerd. Uit de analyse blijkt dat deze gist zeer effectief kan zijn bij het voorkomen van:

Volgens verschillende onderzoeken lijken aandoeningen zoals het prikkelbaredarmsyndroom (PDS), stemmingswisselingen, chronische vermoeidheid, huidaandoeningen, enzovoort mogelijk voort te komen uit een verstoorde balans in de darmflora, ook wel dysbiose genoemd.

tekening van micro-organismen

Veel van deze problemen kunnen mogelijk worden aangepakt door de balans weer te herstellen met behulp van probiotica en dieet (bron).

Een voorbeeld hiervan is te vinden in een systematische review en meta-analyse van Saccharomyces boulardii, waarbij alle gerandomiseerde klinische en preklinische studies tussen 1976 en 2009 zijn geanalyseerd. 

  • Diarree als gevolg van antibioticagebruik.
  • Effectief tegen reizigersdiarree.
  • Ook nuttig bij voedingsgerelateerde diarree.
  • Kan helpen bij de vermindering van symptomen gerelateerd aan Helicobacter pylori.

Dit is slechts een voorbeeld van het potentieel van probiotica. Volgens de analyse kan S. Boulardii mogelijk ook een positief resultaat hebben bij de behandeling van PDS, C. difficile-infecties, de ziekte van Crohn en giardiasis-infecties.

Echter, meer onderzoek is nodig om deze beweringen met zekerheid te onderbouwen.

verschillende supplementen op basis van kruiden

Uit de analyse blijkt dat deze gist zeer effectief kan zijn bij het voorkomen van:

  • Diarree als gevolg van antibioticagebruik.
  • Effectief tegen reizigersdiarree.
  • Ook nuttig bij voedingsgerelateerde diarree.
  • Kan helpen bij de vermindering van symptomen gerelateerd aan Helicobacter pylori.
verschillende supplementen op basis van kruiden
Dit is slechts een voorbeeld van het potentieel van probiotica. Volgens de analyse kan S. Boulardii mogelijk ook een positief resultaat hebben bij de behandeling van PDS, C. difficile-infecties, de ziekte van Crohn en giardiasis-infecties.

Echter, meer onderzoek is nodig om deze beweringen met zekerheid te onderbouwen.

Een overzicht van onderzoek naar diverse probioticastammen onthult dat:

  • Probiotica kunnen onze eigen darmflora versterken door pathogene soorten te onderdrukken en zo de groei van gunstige soorten te stimuleren (bron). 
  • Daarnaast kunnen ze een gezonde immuunrespons in de darmen bevorderen (bron) en mogelijk sterk verminderen de symptomen van prikkelbaredarmsyndroom, zoals pijn, opgeblazenheid en winderigheid (bron). 
  • Ook kunnen ze infecties van diarree mogelijk voorkomen (bron) en de ontwikkeling van atopische dermatitis voorkomen en de ernst ervan verminderen bij kinderen (bron). 
  • Bovendien kunnen probiotica bij kinderen het voorkomen van symptomen van griep en verkoudheid, zoals hoesten, koorts en een loopneus, sterk verminderen (bron). 
  • Tot slot kunnen ze mogelijk ook worden ingezet als antistress- en antidepressivum of zelfs bij angststoornissen (bron).
vrouw toont een probiotica supplement

Een overzicht van onderzoek naar diverse probioticastammen onthult dat:

  • Probiotica kunnen onze eigen darmflora versterken door pathogene soorten te onderdrukken en zo de groei van gunstige soorten te stimuleren (bron). 
  • Daarnaast kunnen ze een gezonde immuunrespons in de darmen bevorderen (bron) en mogelijk sterk verminderen de symptomen van prikkelbaredarmsyndroom, zoals pijn, opgeblazenheid en winderigheid (bron). 
vrouw met maagklachten
  • Ook kunnen ze infecties van diarree mogelijk voorkomen (bron) en de ontwikkeling van atopische dermatitis voorkomen en de ernst ervan verminderen bij kinderen (bron). 
  • Bovendien kunnen probiotica bij kinderen het voorkomen van symptomen van griep en verkoudheid, zoals hoesten, koorts en een loopneus, sterk verminderen (bron). 
  • Tot slot kunnen ze mogelijk ook worden ingezet als antistress- en antidepressivum of zelfs bij angststoornissen (bron).
vrouw toont een probiotica supplement
wetenschapper onderzoekt bloedstaal

In de wetenschappelijke databank worden momenteel meer dan 75.000 zoekresultaten weergegeven van wetenschappelijk onderzoek naar probiotica. Veel van deze klinische studies zijn uitgevoerd op mensen.

Er is dus al aanzienlijk veel onderzoek gedaan naar probiotica in vergelijking met gefermenteerde voeding. Bovendien zijn deze studies niet beperkt tot dieren, maar omvatten ze ook talrijke onderzoeken bij mensen.

Hoewel we nog geen exacte behandelingen voor specifieke ziekten kunnen vaststellen vanwege de diversiteit aan probioticastammen, hebben de studies wel overtuigend positieve resultaten opgeleverd.

Deze positieve bevindingen openen nieuwe mogelijkheden voor behandelingen in de gezondheidszorg.

In de wetenschappelijke databank worden momenteel meer dan 75.000 zoekresultaten weergegeven van wetenschappelijk onderzoek naar probiotica. Veel van deze klinische studies zijn uitgevoerd op mensen.

Er is dus al aanzienlijk veel onderzoek gedaan naar probiotica in vergelijking met gefermenteerde voeding. 

Bovendien zijn deze studies niet beperkt tot dieren, maar omvatten ze ook talrijke onderzoeken bij mensen.

wetenschapper onderzoekt bloedstaal

Hoewel we nog geen exacte behandelingen voor specifieke ziekten kunnen vaststellen vanwege de diversiteit aan probioticastammen, hebben de studies wel overtuigend positieve resultaten opgeleverd.

Deze positieve bevindingen openen nieuwe mogelijkheden voor behandelingen in de gezondheidszorg.

Samenvatting

  • De micro-organismen (gisten en melkzuurbacteriën) in gefermenteerde voeding, ook bekend als probiotica, lijken een gunstig effect te hebben op de gezondheid.
  • Appelciderazijn biedt mogelijk (preventieve) bescherming tegen hart- en vaatziekten, diabetes, obesitas en het metabool syndroom (op basis van dierenproeven).
  • Kefir biedt mogelijk (preventieve) bescherming tegen diabetes, kanker, hart- en vaatziekten, bacteriële- en schimmelinfecties, oxidatie, ontstekingen en darmklachten (op basis van dierenproeven en in vitro-onderzoek).
  • Miso biedt mogelijk (preventieve) bescherming tegen kanker, hoge bloeddruk en obesitas (op basis van observationele studies en dierenproeven).
gefermenteerde augurken in potje

Samenvatting

  • De micro-organismen (gisten en melkzuurbacteriën) in gefermenteerde voeding, ook bekend als probiotica, lijken een gunstig effect te hebben op de gezondheid.
gefermenteerde augurken in potje
  • Appelciderazijn biedt mogelijk (preventieve) bescherming tegen hart- en vaatziekten, diabetes, obesitas en het metabool syndroom (op basis van dierenproeven).
  • Kefir biedt mogelijk (preventieve) bescherming tegen diabetes, kanker, hart- en vaatziekten, bacteriële- en schimmelinfecties, oxidatie, ontstekingen en darmklachten (op basis van dierenproeven en in vitro-onderzoek).
  • Miso biedt mogelijk (preventieve) bescherming tegen kanker, hoge bloeddruk en obesitas (op basis van observationele studies en dierenproeven).
ank met geconserveerde voeding
  • Zuurkool lijkt vooral te helpen bij de stoelgang en de vertering (op basis van anekdotisch bewijs).
  • Probioticapoeder of -capsules zijn uitgebreider bestudeerd, vooral bij mensen, en lijken zeer veel positieve resultaten op te leveren.
  • Probiotica kunnen onder andere het verstoorde evenwicht in de darmen herstellen, de immuunrespons in de darmen verbeteren, de symptomen van PDS sterk verminderen, darminfecties voorkomen (zoals diarree), dermatitis verbeteren en voorkomen, griep en verkoudheid voorkomen, en stress, angst en depressie verminderen.
  • Zuurkool lijkt vooral te helpen bij de stoelgang en de vertering (op basis van anekdotisch bewijs).
ank met geconserveerde voeding
  • Probioticapoeder of -capsules zijn uitgebreider bestudeerd, vooral bij mensen, en lijken zeer veel positieve resultaten op te leveren.
  • Probiotica kunnen onder andere het verstoorde evenwicht in de darmen herstellen, de immuunrespons in de darmen verbeteren, de symptomen van PDS sterk verminderen, darminfecties voorkomen (zoals diarree), dermatitis verbeteren en voorkomen, griep en verkoudheid voorkomen, en stress, angst en depressie verminderen.
  • Mensen met histamine-intolerantie vermijden beter de meeste soorten gefermenteerde voeding en kiezen het best voor probioticastammen met lage histaminewaardes.
gezonde slanke vrouw
  • Mensen die MAO-remmende medicatie nemen, vermijden deze voeding beter vanwege tyramine. Raadpleeg een huisarts voor advies.
  • Mensen met histamine-intolerantie vermijden beter de meeste soorten gefermenteerde voeding en kiezen het best voor probioticastammen met lage histaminewaardes.
  • Mensen die MAO-remmende medicatie nemen, vermijden deze voeding beter vanwege tyramine. Raadpleeg een huisarts voor advies.
Referenties:

https://link.springer.com/article/10.1007/BF00933491

https://www.westonaprice.org/about-us/dr-weston-a-price-movietone/

https://drruscio.com/3-best-probiotics-of-2020-how-to-use-them-effectively/

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7374219/
https://www.simpto.nl/laboratoriumonderzoek/hypertriglyceridemie/
Composition of Milk Kefir Grains: Bacteria & Yeasts – Cultures For Health
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7071183/
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/1541-4337.12250
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6470805/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Miso
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11748458/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22261579/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17249529/

Long term intake of MISO soup unaffected blood pressure in subjects with normal or stage I hypertension – Double blind comparative intervention trial (researchgate.net)
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31371810/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4268643/
Diamine Oxidase (DAO): Benefits, Dosage, and Safety (healthline.com)
Probiotics, Histamine, Tyramine, Others | Wayne Noel Healing Arts (north-star-healing-arts.com)
https://drruscio.com/3-best-probiotics-of-2020-how-to-use-them-effectively/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4566455/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30673668/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23682371/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19651563/
Assessment of psychotropic-like properties of a probiotic formulation (Lactobacillus helveticus R0052 and Bifidobacterium longum R0175) in rats and human subjects – PubMed (nih.gov)

Referenties:

https://link.springer.com/article/10.1007/BF00933491

https://www.westonaprice.org/about-us/dr-weston-a-price-movietone/

https://drruscio.com/3-best-probiotics-of-2020-how-to-use-them-effectively/

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7374219/
https://www.simpto.nl/laboratoriumonderzoek/hypertriglyceridemie/
Composition of Milk Kefir Grains: Bacteria & Yeasts – Cultures For Health
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7071183/
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/1541-4337.12250
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6470805/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Miso
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11748458/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22261579/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17249529/

Long term intake of MISO soup unaffected blood pressure in subjects with normal or stage I hypertension – Double blind comparative intervention trial (researchgate.net)
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31371810/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4268643/
Diamine Oxidase (DAO): Benefits, Dosage, and Safety (healthline.com)
Probiotics, Histamine, Tyramine, Others | Wayne Noel Healing Arts (north-star-healing-arts.com)
https://drruscio.com/3-best-probiotics-of-2020-how-to-use-them-effectively/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4566455/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30673668/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23682371/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19651563/
Assessment of psychotropic-like properties of a probiotic formulation (Lactobacillus helveticus R0052 and Bifidobacterium longum R0175) in rats and human subjects – PubMed (nih.gov)

Online cursus aanbod

Ontdek de geheimen van gezonde voedingskeuzes en leer hoe je het beste voor jezelf kunt zorgen! Duik in onze gratis gids en ontdek praktische tips om snel het onderscheid te maken tussen gezonde en ongezonde voeding. 
Leer uit voedingsgewoonten van gezonde traditionele volkeren voor het industrieel tijdperk, waar dierlijk voedsel een centrale rol speelde en niets verloren ging. 
Gebruik deze waardevolle kennis om je eigen gezondheid te optimaliseren en een welzijn te bereiken dat in harmonie is met je lichaam.
Ontdek de geheimen van gezonde voedingskeuzes en leer hoe je het beste voor jezelf kunt zorgen! Duik in onze gratis gids en ontdek praktische tips om snel het onderscheid te maken tussen gezonde en ongezonde voeding. 
Leer uit voedingsgewoonten van gezonde traditionele volkeren voor het industrieel tijdperk, waar dierlijk voedsel een centrale rol speelde en niets verloren ging. 
Gebruik deze waardevolle kennis om je eigen gezondheid te optimaliseren en een welzijn te bereiken dat in harmonie is met je lichaam.
jj

Nunc interdum sapien ut mauris maxi us consectetur porta nunc. Con vallislo em ipsum dolor sit amet onsec tet.

Working hour

Mon – Fri: 9 a.m. – 5 p.m.
Sat – Sun: Closed

650 Birmingham St,
London 3000, UK

Follow us: